Onder de indruk van Marlene

The Painter, 1994

Ze kijkt donker onder haar wenkbrauwtjes vandaan, lippen samen geknepen en een grimmige blik. Ze is naakt. Is dat bloed aan haar handje? Haar andere handje is blauw. Rood en blauw, warm en koud? Op het eerste gezicht een vervreemdend beeld van het meisje in het werk dat The Painter heet. Het zet je op het verkeerde been. 

Tijdens een lezing over Marlene Dumas en de expositie met haar werk in het Stedelijk in Amsterdam kwam ik erachter dat de kunstenares haar werk heeft gebaseerd op een foto van haar dochter. Toen nog een klein meisje dat zichzelf had beschilderd. Het was verf aan haar handjes en op haar buikje had ze een blauw kruis geschilderd. Dit kruis had Marlene ook in haar schilderij verwerkt, maar later toch weer weggepoetst, het werkte niet in het beeld. Vandaar de blauwe waas over de buik van het meisje in het werk.

Marlene Dumas door Anton Corbijn

De lezing werd gegeven naar aanleiding van de expositie met de titel ‘The image as burden’. Deze titel is afkomstig van het gelijknamige werk en laat een man zien die een vrouw draagt. Ze is dood en hangt slap en zwaar in zijn armen. Het werk is gebaseerd op een filmbeeld uit de film Camille uit 1936. Robert Taylor en Greta Garbo spelen de hoofdrol.

Dit werk en het beeld waarop het gebaseerd is doen ook denken aan de piëta: een wenende Maria met het lichaam van Jezus in haar schoot. De beeldcultuur van heden en verleden worden samengebracht in een werk.

De titel van dit werk en van de expositie geeft aan dat geen enkel beeld zonder onschuld is. ‘Er zijn geen onschuldige beelden’, zegt Marlene hierover in een interview.

The Image as Burden, 1993

Kunsthistorica drs. Mirjam van Belzen besprak met zoveel enthousiasme verschillende werken van Marlene Dumas dat ik werd meegezogen in haar verhaal. Bijvoorbeeld het beeld Genetiese Heimwee over terug naar je roots, heimwee je genen of het werk Dead Girl waarin bloed explicitiet wordt weergegeven op het gezicht van een jong en kwetsbaar meisje. Het schilderij Dead Marilyn is intrigerend, weg American Dream, wat overblijft is een kwetsbaar beeld van een vrouw die eens een sekssymbool was.

Genetiese Heimwee, 1984

Dead Girl, 2002

Dead Marilyn, 2008

Wat ik ook interessant vond om te horen is de manier waarop Marlene werkt.

Ze heeft een enorm beeldarchief in haar atelier waar ze foto’s, krantenknipsels, kaarten en artikelen in bewaard, min of meer gerangschikt in ordners. Hierdoor laat ze zich inspireren en laat ze nieuwe onderwerpen ontstaan voor haar werken. Ze zegt hierover: ‘De onderwerpen komen op mij af.’ Ze werkt niet naar levend model en zegt dan ook: ‘Ik schilder geen mensen, ik schilder beelden.’

In dit filmpje wordt ze geïnterviewd in haar atelier temidden van haar beeldarchief.

Waterproof Mascara, 2008

Marlene heeft mij geraakt door haar indringende beelden die echt emotie oproepen. Het beeld hierboven 'Waterproof Mascara' heb ik bekeken met tranen in mijn ogen. Ik voelde diep verdriet. Het is zo mooi opgezet in verschillende lagen olieverf en heel menselijk door net dat natte druppeltje onder haar neus te laten zien. 

Ook werd ik getroffen door haar toegankelijkheid, zowel in beeld als hoe ze overkomt in interviews op televisie en internet. Een sympathieke en enthousiaste vrouw vol humor. Die intelligente humor zie je ook terug in haar werk. Bijvoorbeeld dit beeld en dan vooral de titel.

Magnetic Fields, 2008

In haar werken snijdt ze onderwerpen aan als liefde, dood, rouw en politiek. En de titels die ze haar werken geeft maken onderdeel daarvan uit. 

In de uitzending van College Tour waarin Marlene Dumas door Twan Huys wordt geinterviewd geeft ze aan dat je automatisch op deze onderwerpen uitkomt als je met de menselijke vorm werkt. Een prachtig interview en zeker de moeite waard om te gaan bekijken. 

Marlene laat zich zien als een heel benaderbaar persoon en spreekt ook over haar onzekerheden. Over de angst of je het weer kan, het schilderen. Ze zegt: ‘Iedere periode verlies je iets van onschuld, je maakt iets moois uit onkunde.’

Mocht je de expositie nog niet hebben gezien, dan kan ik alleen maar zeggen: Ga er heen en laat Marlene je leiden.

Nog meer interessante links over Marlene Dumas:
• een kritische blog op Ontknoping
• Dumas op Tumblr
• alle Marlene Dumas video's op ARTtube
• interview met Joost Zwagerman over Marlene Dumas